Narodowy instytut dziedzictwa

Dawna rejencja w Szczecinie, zespół kaplic cmentarnych w Jeleniej Górze, Wieża Piastowska w Opolu, Cerkiew w Hańczowej i dworzec kolejowy w Puszczykówku laureatami tegorocznego konkursu Zabytek Zadbany!

Ogłoszenie wyników i wręczenie nagród w konkursie Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Zadbany 2014” odbyło się 24 kwietnia br. w trakcie uroczystej gali obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków w Żyrardowie. Organizatorem wydarzenia jest Narodowy Instytut Dziedzictwa wraz z Miastem Żyrardów. Wśród zaproszonych gości byli m.in. przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, środowiska konserwatorskie, specjaliści od ochrony zabytków, przedstawiciele środowisk naukowych i opiniotwórczych, osoby zasłużone kulturze i ochronie zabytków.

W kategorii Utrwalenie wartości zabytkowych pojedynczego obiektu laureatem została dawna rejencja, a obecnie Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki (woj. zachodniopomorskie). Jury konkursu doceniło kompletne prace konserwatorskie, które podkreśliły i wydobyły elementy historyczne wystroju oraz przywróciły budowali pełne walory artystyczne i historyczne. Doceniona została także promocja obiektu jako cennego zabytku i udostępnienie gmachu administracyjnego turystom.

Laureatem w kategorii Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu został zespół kaplic cmentarnych w Jeleniej Górze (woj. dolnośląskie). Jury przyznało nagrodę za znakomicie wykonane prace konserwatorskie, które wydobyły architektoniczny kaplic, poprawiły stan techniczny oraz walory estetyczne budowli, a także umożliwiły scalenie kompozycyjne jednorodnego zespołu sakralno-cmentarnego.

W kategorii Adaptacja obiektów zabytkowych nagrodę przyznano Wieży Piastowskiej w Opolu (woj. opolskie). Nagroda została przyznana za prace konserwatorskie, które podkreśliły oryginalne elementy bryły budowli, pozwoliły na funkcjonalne wykorzystanie całego wnętrza budynku, a ich aspekt edukacyjny pozwolił na ukazanie dziejów wieży i historii miasta.

Tegoroczna nagroda w kategorii specjalnej Architektura i konstrukcje drewniane została przyznana Cerkwi Prawosławnej Opieki Matki Bożej w Hańczowej (woj. małopolskie). Jury doceniło prace konserwatorskie, które w znaczący sposób poprawiły stan techniczny zagrożonego zniszczeniem zabytku oraz podkreśliły jego najważniejsze walory historyczne i artystyczne.

W kolejnej kategorii specjalnej Architektura przemysłowa i dziedzictwo techniki laureatem został dworzec kolejowy w Puszczykówku (woj. wielkopolskie). Jury przyznało nagrodę za bardzo dobrze przeprowadzone prace konserwatorskie i budowlane, które uratowały obiekt przed zniszczeniem, podkreśliły jego wartości zabytkowe oraz stanowią wzorowy przykład ratowania budowli zabytkowej z utrzymaniem jej pierwotnej funkcji.

Ponadto w trakcie gali Minister wręczył nagrody w konkursie Generalnego Konserwatora Zabytków i Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków za najlepsze prace z ochrony zabytków i muzealnictwa 2013 r. oraz wręczył odznaczenia „Zasłużony dla Kultury Polskiej” i medale „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” osobom, które z wielkim zaangażowaniem poświęciły się kulturze i ochronie zabytków.

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków został ustanowiony przez Komitet Wykonawczy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS w 1983 roku i wpisany przez UNESCO do rejestru ważnych imprez o znaczeniu światowym. Celem obchodów jest przede wszystkim przybliżenie społeczeństwu problemów ochrony kulturowego dziedzictwa.

Zdjęcia: Zofia Szuster-Górska

Pełna lista laureatów i wyróżnionych:

Kategoria A
Utrwalenie wartości zabytkowych pojedynczego obiektu

Laureat

Dawna rejencja, obecnie Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki w Szczecinie

woj. zachodniopomorskie, Szczecin, Wały Chrobrego 4
Właściciel: Województwo Zachodniopomorskie – Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki w Szczecinie

Budynek wybudowany jako siedziba rejencji w latach 1906-1911, w stylu neorenesansu północnoniemieckiego.

Prace restauratorskie poprzedzone zostały pełnym zakresem badań konserwatorskich, które pozwoliły odnaleźć licznie zachowane ślady oryginalnego wystroju zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynku. Podjęte prace konserwatorskie uczytelniły i wydobyły elementy historycznego wystroju, przywracając budowli pełne walory historyczne i artystyczne.

Ważnym aspektem wykonanych prac jest również promocja obiektu jako cennego zabytku i udostępnienie gmachu administracyjnego mieszkańcom i turystom.

Wyróżnieni

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Świętej Lipce

woj. warmińsko-mazurskie, Święta Lipka 29
Właściciel: Dom Zakonny Towarzystwa Jezusowego w Świętej Lipce

Barokowy kościół w zespole architektonicznym sanktuarium pielgrzymkowego, konsekrowany w 1693 roku.

Kompleksowe prace przy elewacjach oparto na pełnych badaniach konserwatorskich. Przykład modelowego podejścia do zabytku, w którym przywrócenie pierwotnych wartości obiektu oparto na analizie przesłanek naukowych.


 

Kurtyna I-V południowa Fortu nr 2 „Kościuszko” Twierdzy Kraków

woj. małopolskie, Kraków, al. Waszyngtona 1
Posiadacz: Komitet Kopca Kościuszki w Krakowie

Kurtyna I–V południowa jest jedną z budowli austriackiego Fortu nr 2 „Kościuszko” (lata 1850–1856).

Starannie przeprowadzona konserwacja i adaptacja zrujnowanej kurtyny jednego z najstarszych zachowanych dzieł obronnych Twierdzy Kraków pozwoliła wydobyć walory zabytkowe obiektu, a także nadać mu nowe wartości użytkowe.


 

Most gotycki na Młynówce w Kłodzku

woj. dolnośląskie, Kłodzko, ul. Wita Stwosza
Właściciel: Gmina Miejska Kłodzko

Most z 1390 roku, zdobiony barokowymi rzeźbami świętych.

Starannie wykonane prac konserwatorskie utrzymały zabytkowy charakter obiektu, z uwzględnieniem jego faz historycznych. Podkreśliły i wydobyły znaczenie mostu jako ważnego elementu zespołu urbanistycznego.


 


Kategoria B
Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu

Laureat

Zespół kaplic cmentarnych w Jeleniej Górze

woj. dolnośląskie, Jelenia Góra, ul. 1 Maja 45
Właściciel: Gmina Miejska Jelenia Góra

Rozległe założenie cmentarne powstało wokół znajdującego się w jego centralnej części kościoła wzniesionego w latach 1709-1718 według projektu Martina Frantza z Tallina. Świątynia jest jednym z tak zwanych Kościołów Łaski.

Znakomicie wykonane prace konserwatorskie poszczególnych budowli uczytelniły detal architektoniczny kaplic, poprawiły stan techniczny i walory estetyczne budowli. Rozproszone elementy wystroju powróciły na swoje miejsce. Prace rewaloryzacyjne podniosły w sposób znaczący walor otoczenia dawnego Kościoła Łaski, umożliwiły również scalenie kompozycyjne jednorodnego zespołu sakralno-cmentarnego.


 

Wyróżnieni

Park Norweski w Jeleniej Górze (Cieplice Śląskie Zdrój)

woj. dolnośląskie, Jelenia Góra, ul. Podgórzyńska
Właściciel: Gmina Miejska Jelenia Góra

Krajobrazowy park powstał w 1906 roku według projektu Fritza Hanischa, z inicjatywy Eugena Füllnera – właściciela miejscowej fabryki maszyn papierniczych.

Kompleksowe prace konserwatorskie przy jednym z cennych założeń parkowych Kotliny Jeleniogórskiej pozwoliły zachować autentyzm i charakter kompozycji parkowej, z minimalnym udziałem współczesnej interwencji.





Wieża mieszkalno-obronna z umocnieniami bastionowymi w Rzemieniu

woj. podkarpackie, Rzemień 242
Właściciele: Krystyna i Lucjan Kolbusz

Wieża z XV wieku, przekształcana do wieku XIX, w otoczeniu fortyfikacje bastionowe, pozostałości dawnego systemu wodnego przekształconego w stawy oraz park.

Przeprowadzone z poszanowaniem substancji zabytkowej prace konserwatorskie i rewaloryzacyjne przywróciły wartości unikalnego zespołu obronnego, łączącego elementy architektury i krajobrazu komponowanego.


 

Zespół dworsko-parkowy z folwarkiem w Wiechlicach

woj. lubuskie, Wiechlice 45b
Właściciel: Zbigniew Czmuda

Pałac w Wiechlicach został wzniesiony w latach 1790-1795 na miejscu starszej siedziby rycerskiej, przebudowany około 1890 roku. Budynki gospodarcze pochodzą z końca XVIII i początku XIX wieku, założenie parkowe z połowy XIX wieku.
Przeprowadzone prace konserwatorskie, rewaloryzacyjne i adaptacyjne stanowią przykład kompleksowego podejścia do zespołu zabytkowego, podkreślając walory spójnego założenia dworskiego i folwarcznego.


 


Kategoria C
Adaptacja obiektów zabytkowych

Laureat

Wieża Piastowska w Opolu

woj. opolskie, Opole, ul. Piastowska 14
Właściciel: Województwo Opolskie – Opolski Urząd Wojewódzki

Wieża gotycka, pozostałość po zamku piastowskim na wyspie Pasiece.

Dzięki zachowawczym pracom konserwatorskim uczytelnione zostały oryginalne elementy bryły budowli będącej wizytówką i znaczącym symbolem usytuowanym w pejzażu architektonicznym miasta. Prace konserwatorskie oraz adaptacyjne na potrzeby wystawiennicze pozwoliły na wykorzystanie funkcjonalne całego wnętrza zabytku i posiadają aspekt edukacyjny, pokazując dzieje wieży i historię miasta.


 


Wyróżnieni

Dwór w Goli Dzierżoniowskiej

woj. dolnośląskie, Gola Dzierżoniowska 21
Właściciel: MC DIAM Sp. z o.o.

Dwór renesansowy wzniesiony w 1580 roku.

Przeprowadzone prace budowlano-konserwatorskie uratowały cenny zabytek rezydencjonalnej architektury dolnośląskiej. Adaptacja obiektu na funkcję hotelową odbyła się z zachowaniem wartości autentyzmu, przy wprowadzeniu oszczędnej stylistyki nowoczesnej.

  

Kościół poewangelicki w Nowym Stawie

woj. pomorskie, Nowy Staw, Rynek Kościuszki
Posiadacz: Gmina Nowy Staw

Kościół wybudowany w latach 1804-1805 w miejscu spalonego ratusza. Rozbudowany w roku 1863 i w latach 1888-1891.

Przykład prac konserwatorskich w obiekcie opuszczonym, pozbawionym możliwości powrotu do dawnej funkcji. Adaptacja na potrzeby kulturalne (Galeria Żuławska) pozwala obiektowi funkcjonować w społeczności lokalnej i nie kłóci się z pierwotną wartością sacrum.


 

Kuźnia w Dolsku

woj. zachodniopomorskie, Dolsk 22
Właściciel: Gmina Dębno

Podcieniowa kuźnia z 1781 roku.

Unikalny przykład uratowania mocno zdegradowanego zabytku budownictwa wiejskiego z jak największym zachowaniem elementów autentycznych i z przeznaczeniem na potrzeby społeczności lokalnej (ekspozycja narzędzi kowalskich i techniki wiejskiej).


 


Kategoria specjalna D
Architektura i konstrukcje drewniane

Laureat

Cerkiew prawosławna Opieki Matki Bożej w Hańczowej

woj. małopolskie, Hańczowa 56
Właściciel: Parafia Prawosławna Opieki Matki Bożej w Hańczowej

Cerkiew Opieki Matki Bożej wzniesiona została zapewne w 1 połowie XVII wieku (ok. 1644 roku) jako świątynia parafialna. Wieża zbudowana została w 1742 roku. Świątynia remontowana i przebudowana w 1 połowie XIX w.

Kompleksowo przeprowadzone prace objęły zabezpieczenie drewnianej struktury obiektu oraz prace konserwatorskie we wnętrzu. W sposób znaczący poprawiły stan techniczny zagrożonego zniszczeniem zabytku i podkreśliły jego najważniejsze walory historyczne i artystyczne.


 


Wyróżnieni

Kościół cmentarny Świętej Anny w Zaklikowie

woj. podkarpackie, Zaklików, ul. Lubelska 4
Właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Świetej Anny w Zaklikowie

Kościół z około 1580 roku (wzmiankowany w 1592 roku), remontowany wielokrotnie od XVIII do XX wieku.

Prace remontowo-konserwatorskie wpłynęły pozytywnie na stan techniczny obiektu, odbiór estetyczny oraz zachowanie autentycznej substancji zabytkowej.

 

Kościół parafialny Świętego Macieja Apostoła w Trzebicku Górnym

woj. dolnośląskie, Trzebicko Górne 25
Właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Świętego Macieja Apostoła w Trzebicku Górnym

Obecny kościół wzniesiono w latach 1672-1678 na miejscu wcześniejszego (również drewnianego).

Kompleksowe prace podkreśliły i utrwaliły wartości zabytkowe architektury drewnianej; przeprowadzono je zabezpieczając i wykorzystując w największym możliwym stopniu oryginalną substancję budowlaną.


 

Kościół parafialny Wszystkich Świętych w Cudzynowicach

woj. świętokrzyskie, Cudzynowice 97
Parafia Rzymskokatolicka Wszystkich Świętych w Cudzynowicach

Kościół późnobarokowy z 1757 roku.

Realizacja prac konserwatorskich przy elewacjach i we wnętrzu kościoła podkreśliła i utrwaliła wartości zabytkowe architektury drewnianej.


 

Kategoria specjalna E
Architektura przemysłowa i dziedzictwo techniki

Laureat

Dworzec kolejowy w Puszczykówku

woj. wielkopolskie, Puszczykówko, ul. Dworcowa
właściciel: PKP S.A. Oddział Gospodarowania Nieruchomościami w Poznaniu

Budynek dworca w Puszczykówku wybudowany w konstrukcji szkieletowej w 1905 roku nawiązuje do tzw. stylu szwajcarskiego.

Bardzo dobrze przeprowadzone prace konserwatorskie i budowlane uratowały obiekt przed zniszczeniem oraz podkreśliły jego wartości zabytkowe. Z dużą starannością została wykonana konserwacja oryginalnego detalu. Prace stanowią wzorowy przykład ratowania budowli zabytkowej z utrzymaniem jej pierwotnej funkcji i model do naśladowania przy pracach prowadzonych przez PKP przy obiektach kolejowych.


 

Wyróżnieni

Bieszczadzka Kolejka Leśna

woj. podkarpackie, Majdan 17
Właściciel: Fundacja Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej

Otwarcie linii kolei Nowy Łupków – Cisna miało miejsce w 1898 roku; regularny ruch zamknięto w 1991 roku. Obecnie kolejka wykorzystywana w ruchu turystycznym.

Wzorowy przykład kompleksowych prac konserwatorsko- rewitalizacyjnych, utrzymania funkcji i udostępniania zabytku techniki – budynków i torowisk zespołu kolejki wąskotorowej.


 

Chlewnia i obora w zespole folwarcznym w Wysokiej

woj. warmińsko-mazurskie, Wysoka 1
Właściciel: Grupa Producentów Owoców i Warzyw Wysoka Group Sp. z o.o.

Zabudowa folwarczna z przełomu XIX i XX wieku, jeden z elementów dawnego założenia rezydencjonalnego.

Przeprowadzone prace stanowią rzadko spotykany przykład poszanowania walorów zabytkowych budynków folwarcznych oraz utrzymania funkcji związanej z tradycją przemysłu wiejskiego.


 



Dawna zajezdnia tramwajowa w Szczecinie (Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki)

woj. zachodniopomorskie, Szczecin, ul. Niemierzyńska 18a
Właściciel: Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki w Szczecinie

Zajezdnia oddana do użytku w 1913 roku; od 2006 roku pełni funkcje muzealno-wystawiennicze.

Prace i zmiana sposobu użytkowania zostały przeprowadzone z pełnym poszanowaniem dla specyfiki i charakteru obiektu, z zachowaniem walorów architektoniczno-konstrukcyjnych i utrwaleniem zabytkowych elementów infrastruktury technicznej dawnej zajezdni tramwajowej.