Narodowy instytut dziedzictwa

Modernistyczne Śródmieście Gdyni – przykład tworzenia spójnej społeczności

Gdynia to miasto portowe położone nad Morzem Bałtyckim, z modernistycznym centrum, stanowiącym jednorodny zespół urbanistyczny, który powstał w wyniku wyjątkowego i dynamicznego procesu budowy miasta. Ten około 88 hektarowy obszar obejmuje kilkaset budynków i zespołów zabudowy. Modernistyczne Śródmieście Gdyni zostało zbudowane jako rdzeń nowo zaprojektowanego miasta. Podążało za konsekwentnie realizowanym planem urbanistycznym, który nabrał kształtu w połowie lat 20. XX wieku. i ewoluował w latach następnych, aż po czasy współczesne, zachowując jednak podstawowe założenia pierwotnej koncepcji. W sposób nowatorski łączyła ona cechy tradycyjnej kompozycji urbanistycznej z zabudową uwzględniającą postępowe rozwiązania w budownictwie mieszkalnym. Projekt opierał się na idei otwarcia miasta na morze, z główną, osią kompozycyjną, zakończoną reprezentacyjnym, sztucznie usypanym Molem Południowym, pełniącym rolę promenady i dostępnych dla mieszkańców, otwartych przestrzeni portowych.

Podczas budowy Portu Gdynia zastosowano rozwiązania prototypowe, przyczyniając się jednocześnie do rozwoju architektury i technologii. Gdynia stała się jednocześnie ważnym miejscem realizacji nowych pomysłów i miejscem, w którym młodzi architekci mogli zdobywać doświadczenie i doskonalić swoje umiejętności projektowe w praktyce. W konsekwencji miasto stało się przestrzenią do życia zupełnie nowej wspólnoty: stworzonej przez ludzi, którzy w większości mieli wspólny język i wyznanie religijne, ale różnili się sposobem myślenia, wykształceniem, systemami prawnymi, w których żyli, nawykami estetycznymi i wieloma innymi czynnikami. Dla zdecydowanej większości ludzi, zarówno mieszkańców, jak i tych, którzy przyjeżdżali do Gdyni z całej Polski, modernistyczne formy użyte przy budowie miasta były wartością uniwersalną, z którą każdy mógł się łatwo identyfikować. Prosta, ekonomiczna i funkcjonalna zabudowa podkreślała nowoczesny charakter miejsca, wyrażając jednocześnie ducha przedsiębiorczości i pragmatyzm jego mieszkańców.

Zespół urbanistyczny obejmuje różne typy obiektów użyteczności publicznej o indywidualnej architekturze oraz wielkomiejską zabudowę mieszkaniową. Najliczniej reprezentowanym typem są budynki mieszkalne o charakterze kamienic z usługowym parterem, ale także, mniej liczne, bloki mieszkalne. Do najważniejszych budynków publicznych należą sąd, magistrat, obiekty sakralne, szpital, szkoła, poczta, hotele, dworzec kolejowy, banki, budynki biurowe, zespół hal targowych. Zabudowa reprezentuje różne nurty architektoniczne, z dominującym udziałem form modernistycznych i funkcjonalistycznych, podporządkowanych regulacjom wynikającym z planu miasta.