WYBIERZ WOJEWÓDZTWO 
2013.04.18
Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
"Twierdza Srebrnogórska - nowożytna warownia górska z XVIII wieku" została uznana za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 (Dz. U. nr 102 poz. 1058).
Do pobrania: rozporządzenie.pdf
Zgodnie z rozporządzeniem „celem ochrony Twierdzy Srebrnogórskiej jest zachowanie, ze względu na wartości historyczne, architektoniczne, techniczne, krajobrazowe i kulturowe, założenia obronnego, będącego wybitnym przykładem osiemnastowiecznej warowni górskiej, które przetrwało w oryginalnej formie i jako takie stanowi dzieło unikalne w Polsce, a także w skali europejskiej”.
Twierdza Srebrnogórska położona jest w gminie Stoszowice w województwie dolnośląskim, w pobliżu granicy z Republiką Czeską, w odległości około 60 km na południowy zachód od Wrocławia. Zespół forteczny w Srebrnej Górze jest wybitnym przykładem osiemnastowiecznej warowni górskiej przełęczowej z śródszańcem w postaci tzw. „Donżonu” i charakterystycznym fortem rogowym. Twierdza Srebrnogórska została wzniesiona zgodnie z założeniami staropruskiej szkoły fortyfikacyjnej z wykorzystaniem rozwiązań niderlandzkich, włoskich, a przede wszystkim francuskich z kręgu Vauban’a. Największą jej wartością jest oryginalność i jednorodny charakter budowli obronnej pod względem typu rozwiązań technicznych. Forteca stanowi zwarty i wciąż zintegrowany zespół, który bez większych zmian i modernizacji przetrwał do naszych czasów, co jest wyjątkiem i rzadkim przypadkiem nie tylko w skali Polski, ale nawet w skali europejskiej. Fortyfikacja została wzniesiona w Sudetach Środkowych, które stanowią naturalną granicę pomiędzy Kotliną Kłodzką i Niziną Śląską, przy tzw. sudeckim uskoku brzeżnym. Był to ważny ze względów strategicznych rejon. Przy wznoszeniu fortyfikacji wykorzystano naturalne warunki przyrodniczo-krajobrazowe terenu górzystego sprzyjające budowie tego typu umocnień.
Twierdza Srebrnogórska powstała z rozkazu króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego w latach 1765 – 1777. Autorem projektu warowni był Ludwig Wilhelm Regeler, z którym współpracowali inni inżynierowie wojskowi między innymi Foris, Gontzenbach, Hartmann, Lahr, Strauss oraz Watig. Zgodnie z obowiązującą pruską doktryną wojenną, celem nowo wznoszonej warowni było wzmocnienie systemu obrony południowej granicy prowincji śląskiej zagrożonego ze strony wojsk austriackich. Fortyfikacje w Srebrnej Górze miały zaryglować wyłom w istniejącej strukturze obronnej między Świdnicą i Kłodzkiem, zamykając Przełęcz Srebrną, stanowiącą tej pory dogodne wejście na Śląsk pomiędzy Górami Sowimi i Bardzkimi. Warownię rozplanowano na trzech wzgórzach: Ostróg (627 m. npm), Warowna Góra (686 m. npm), Wielki Chochoł (740 m. npm). Prace projektowe i przygotowawcze trwały od 1763 do 1765 roku, a roboty budowlane rozpoczęto już w 1765 roku według projektu i pod kierunkiem Regelera. W latach 1965 – 1968 powstał Donżon (uważany za największą tego typu budowlę w Europie) i sześć bastionów wieńca. Forty Rogowe I i II z esplanadami, Fort Ostróg i drogi ukryte zbudowano w okresie od 1768 do 1771 roku, a w 1770 roku rozpoczęto wznoszenie umocnień Wielkiego, Średniego i Małego Chochoła. Prace te trwały do 1777 roku. W latach 1787 – 1796 prowadzono korekty systemu i prace związane z odprowadzaniem wody w Twierdzy. Nie zrealizowany został natomiast projekt wzmocnienia Twierdzy dodatkowym wieńcem fortów opracowany w 1790 r.
Ze względu na swój charakter, posadowienie na skalistym podłożu, Twierdza Srebrnogórska była porównywana do umocnień Gibraltaru i zyskała nawet miano „śląskiego Gibraltaru”. Rozpiętość całego kompleksu wynosiła prawie 3 km. We wnętrzu twierdzy mogło przebywać około 4000 żołnierzy w 350 pomieszczeniach. W magazynach fortecznych przewidziano miejsce na olbrzymie zapasy amunicji, żywności i opału, które miały pozwolić żołnierzom na przetrwanie nawet rocznego oblężenia. W obrębie fortyfikacji wydrążono 9 studni, z których najgłębsza, 84 metrowa usytuowana była na terenie Fortu Ostróg. Twierdzę uzbrojono rok po zakończeniu prac budowlanych w 1778 r. Do obrony warowni służyć miało 264 dział, haubic i moździerzy.
Twierdza, jako jedyna na Śląsku, nigdy nie poddała się, do końca swojej historii pozostała niezdobyta. Garnizon twierdzy był kilkakrotnie stawiany w pogotowie bojowe i raz, w 1807 r., przeszedł praktyczny sprawdzian. Warownia wytrzymała wtedy oblężenie armii napoleońskiej. W latach 1830 – 1848 na terenie twierdzy, w murach Donżonu, funkcjonowało pruskie więzienie polityczne i kryminalne. W 1860 roku warownia została opuszczona przez wojsko, a w 1867 roku ze względu na zmiany, jakie nastąpiły w technice wojskowej i doktrynach wojennych, podjęto decyzję o kasacji twierdzy. Nie spełniała już ona nowych wymagań technicznych i dlatego została uznana za przestarzałą. Na terenie twierdzy stworzony został poligon wojskowy. W 1869 r. był on wykorzystywany do prób nowego moździerza oblężniczego, a później, w 1879 roku do ćwiczebnych wysadzeń bawełną strzelniczą. Pod koniec XIX wieku Twierdza Srebrnogórska stała się atrakcją turystyczną. Wiązało się to między innymi z rozwojem połączeń kolejowych i otwarciem w 1902 roku trasy Srebrnogórskiej górskiej kolejki zębatej łączącej Srebrną Górę-Miasto z Nową Wsią Kłodzką. Trasa kolei prowadziła przez Przełęcz Srebrną, gdzie znajdowała się stacja Srebrna Góra-Twierdza. Liczba turystów powoli wzrastała i w latach trzydziestych XX wieku Twierdzę zwiedzało już około 50000 turystów rocznie. Rozwój turystyki przyczynił się do prowadzenia prac konserwatorsko-rewitalizacyjnych i remontowych obejmujących prawie wszystkie obiekty forteczne. Początkowo prace konserwatorskie miały ścisły związek z zagospodarowywaniem budowli pofortecznych dla nowych celów. Miały one charakter doraźny i ograniczony, jednak niewątpliwie przyczyniły się do uratowania struktury budowlanej obiektów. Zagospodarowując najcenniejsze dzieła obronne nie zniszczono ich układu i formy. Już w 1885 roku w Donżonie powstała restauracja, która w okresie międzywojennym mogła pomieścić nawet 300 gości. Oprócz restauracji znajdowało się tu muzeum broni, izba pamięci Fritza Reutera oraz platforma widokowa. W 1913 roku w Forcie Ostróg zostało zbudowane schronisko młodzieżowe stanowiące w tym czasie największy tego typu obiekt w Niemczech. W latach 1926 – 1928 Fort Wysoka Skała został odrestaurowany na potrzeby policyjnego ośrodka szkoleniowego, a w 1930 roku Fort Rogowy został zagospodarowany na cele policyjnego ośrodka wypoczynkowego.
Podczas II wojny światowej w fortach zlokalizowano Oflag VII „b”, obóz karny o zaostrzonym regulaminie i specjalnym systemie nadzoru, w którym przebywali polscy oficerowie wzięci do niewoli w 1939 roku, między innymi generał dywizji Tadeusz Piskor, kontradmirał Józef Unrug, komandor Stefan Frankowski. W 1941 roku na miejscu oflagu powstał Stalag 367 przeznaczony dla żołnierzy polskich, radzieckich, belgijskich, francuskich, greckich i fińskich.
Po wojnie Srebrna Góra znalazła się w granicach państwa polskiego. W okresie wojny i w pierwszych latach powojennych zespół forteczny uległ dewastacji, a władze początkowo nie wykazywały zainteresowania XVIII-wieczną twierdzą. Sytuacja uległa zmianie w latach sześćdziesiątych, kiedy forteca została odkryta przez harcerzy. Dnia 13 kwietnia 1961 roku zespół Twierdzy Srebrnogórskiej decyzją nr 861 został wpisany do rejestru zabytków, a 20 czerwca 2002 r., uchwałą Rady Gminy Stoszowice, powołany został Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze, którego naczelnym zadaniem jest kompleksowa ochrona i rewitalizacja Twierdzy Srebrnogórskiej z uwzględnieniem walorów krajobrazowych okolicy. Natomiast w 2004 roku Twierdza Srebrogórska została uznana Rozporządzeniem Prezydenta za pomnik historii.
Tekst: Lidia Klupsz
http://www.forty.pl/
Twierdza Srebrnogórska położona jest w gminie Stoszowice w województwie dolnośląskim, w pobliżu granicy z Republiką Czeską, w odległości około 60 km na południowy zachód od Wrocławia. Zespół forteczny w Srebrnej Górze jest wybitnym przykładem osiemnastowiecznej warowni górskiej przełęczowej z śródszańcem w postaci tzw. „Donżonu” i charakterystycznym fortem rogowym. Twierdza Srebrnogórska została wzniesiona zgodnie z założeniami staropruskiej szkoły fortyfikacyjnej z wykorzystaniem rozwiązań niderlandzkich, włoskich, a przede wszystkim francuskich z kręgu Vauban’a. Największą jej wartością jest oryginalność i jednorodny charakter budowli obronnej pod względem typu rozwiązań technicznych. Forteca stanowi zwarty i wciąż zintegrowany zespół, który bez większych zmian i modernizacji przetrwał do naszych czasów, co jest wyjątkiem i rzadkim przypadkiem nie tylko w skali Polski, ale nawet w skali europejskiej. Fortyfikacja została wzniesiona w Sudetach Środkowych, które stanowią naturalną granicę pomiędzy Kotliną Kłodzką i Niziną Śląską, przy tzw. sudeckim uskoku brzeżnym. Był to ważny ze względów strategicznych rejon. Przy wznoszeniu fortyfikacji wykorzystano naturalne warunki przyrodniczo-krajobrazowe terenu górzystego sprzyjające budowie tego typu umocnień.
Twierdza Srebrnogórska powstała z rozkazu króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego w latach 1765 – 1777. Autorem projektu warowni był Ludwig Wilhelm Regeler, z którym współpracowali inni inżynierowie wojskowi między innymi Foris, Gontzenbach, Hartmann, Lahr, Strauss oraz Watig. Zgodnie z obowiązującą pruską doktryną wojenną, celem nowo wznoszonej warowni było wzmocnienie systemu obrony południowej granicy prowincji śląskiej zagrożonego ze strony wojsk austriackich. Fortyfikacje w Srebrnej Górze miały zaryglować wyłom w istniejącej strukturze obronnej między Świdnicą i Kłodzkiem, zamykając Przełęcz Srebrną, stanowiącą tej pory dogodne wejście na Śląsk pomiędzy Górami Sowimi i Bardzkimi. Warownię rozplanowano na trzech wzgórzach: Ostróg (627 m. npm), Warowna Góra (686 m. npm), Wielki Chochoł (740 m. npm). Prace projektowe i przygotowawcze trwały od 1763 do 1765 roku, a roboty budowlane rozpoczęto już w 1765 roku według projektu i pod kierunkiem Regelera. W latach 1965 – 1968 powstał Donżon (uważany za największą tego typu budowlę w Europie) i sześć bastionów wieńca. Forty Rogowe I i II z esplanadami, Fort Ostróg i drogi ukryte zbudowano w okresie od 1768 do 1771 roku, a w 1770 roku rozpoczęto wznoszenie umocnień Wielkiego, Średniego i Małego Chochoła. Prace te trwały do 1777 roku. W latach 1787 – 1796 prowadzono korekty systemu i prace związane z odprowadzaniem wody w Twierdzy. Nie zrealizowany został natomiast projekt wzmocnienia Twierdzy dodatkowym wieńcem fortów opracowany w 1790 r.
Ze względu na swój charakter, posadowienie na skalistym podłożu, Twierdza Srebrnogórska była porównywana do umocnień Gibraltaru i zyskała nawet miano „śląskiego Gibraltaru”. Rozpiętość całego kompleksu wynosiła prawie 3 km. We wnętrzu twierdzy mogło przebywać około 4000 żołnierzy w 350 pomieszczeniach. W magazynach fortecznych przewidziano miejsce na olbrzymie zapasy amunicji, żywności i opału, które miały pozwolić żołnierzom na przetrwanie nawet rocznego oblężenia. W obrębie fortyfikacji wydrążono 9 studni, z których najgłębsza, 84 metrowa usytuowana była na terenie Fortu Ostróg. Twierdzę uzbrojono rok po zakończeniu prac budowlanych w 1778 r. Do obrony warowni służyć miało 264 dział, haubic i moździerzy.
Twierdza, jako jedyna na Śląsku, nigdy nie poddała się, do końca swojej historii pozostała niezdobyta. Garnizon twierdzy był kilkakrotnie stawiany w pogotowie bojowe i raz, w 1807 r., przeszedł praktyczny sprawdzian. Warownia wytrzymała wtedy oblężenie armii napoleońskiej. W latach 1830 – 1848 na terenie twierdzy, w murach Donżonu, funkcjonowało pruskie więzienie polityczne i kryminalne. W 1860 roku warownia została opuszczona przez wojsko, a w 1867 roku ze względu na zmiany, jakie nastąpiły w technice wojskowej i doktrynach wojennych, podjęto decyzję o kasacji twierdzy. Nie spełniała już ona nowych wymagań technicznych i dlatego została uznana za przestarzałą. Na terenie twierdzy stworzony został poligon wojskowy. W 1869 r. był on wykorzystywany do prób nowego moździerza oblężniczego, a później, w 1879 roku do ćwiczebnych wysadzeń bawełną strzelniczą. Pod koniec XIX wieku Twierdza Srebrnogórska stała się atrakcją turystyczną. Wiązało się to między innymi z rozwojem połączeń kolejowych i otwarciem w 1902 roku trasy Srebrnogórskiej górskiej kolejki zębatej łączącej Srebrną Górę-Miasto z Nową Wsią Kłodzką. Trasa kolei prowadziła przez Przełęcz Srebrną, gdzie znajdowała się stacja Srebrna Góra-Twierdza. Liczba turystów powoli wzrastała i w latach trzydziestych XX wieku Twierdzę zwiedzało już około 50000 turystów rocznie. Rozwój turystyki przyczynił się do prowadzenia prac konserwatorsko-rewitalizacyjnych i remontowych obejmujących prawie wszystkie obiekty forteczne. Początkowo prace konserwatorskie miały ścisły związek z zagospodarowywaniem budowli pofortecznych dla nowych celów. Miały one charakter doraźny i ograniczony, jednak niewątpliwie przyczyniły się do uratowania struktury budowlanej obiektów. Zagospodarowując najcenniejsze dzieła obronne nie zniszczono ich układu i formy. Już w 1885 roku w Donżonie powstała restauracja, która w okresie międzywojennym mogła pomieścić nawet 300 gości. Oprócz restauracji znajdowało się tu muzeum broni, izba pamięci Fritza Reutera oraz platforma widokowa. W 1913 roku w Forcie Ostróg zostało zbudowane schronisko młodzieżowe stanowiące w tym czasie największy tego typu obiekt w Niemczech. W latach 1926 – 1928 Fort Wysoka Skała został odrestaurowany na potrzeby policyjnego ośrodka szkoleniowego, a w 1930 roku Fort Rogowy został zagospodarowany na cele policyjnego ośrodka wypoczynkowego.
Podczas II wojny światowej w fortach zlokalizowano Oflag VII „b”, obóz karny o zaostrzonym regulaminie i specjalnym systemie nadzoru, w którym przebywali polscy oficerowie wzięci do niewoli w 1939 roku, między innymi generał dywizji Tadeusz Piskor, kontradmirał Józef Unrug, komandor Stefan Frankowski. W 1941 roku na miejscu oflagu powstał Stalag 367 przeznaczony dla żołnierzy polskich, radzieckich, belgijskich, francuskich, greckich i fińskich.
Po wojnie Srebrna Góra znalazła się w granicach państwa polskiego. W okresie wojny i w pierwszych latach powojennych zespół forteczny uległ dewastacji, a władze początkowo nie wykazywały zainteresowania XVIII-wieczną twierdzą. Sytuacja uległa zmianie w latach sześćdziesiątych, kiedy forteca została odkryta przez harcerzy. Dnia 13 kwietnia 1961 roku zespół Twierdzy Srebrnogórskiej decyzją nr 861 został wpisany do rejestru zabytków, a 20 czerwca 2002 r., uchwałą Rady Gminy Stoszowice, powołany został Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze, którego naczelnym zadaniem jest kompleksowa ochrona i rewitalizacja Twierdzy Srebrnogórskiej z uwzględnieniem walorów krajobrazowych okolicy. Natomiast w 2004 roku Twierdza Srebrogórska została uznana Rozporządzeniem Prezydenta za pomnik historii.
Tekst: Lidia Klupsz
http://www.forty.pl/