WYBIERZ WOJEWÓDZTWO 
2013.04.18
Sulejów – zespół opactwa cystersów
"Sulejów – zespół opactwa cystersów" został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dn. 22 października 2012 r. (Dz.U. 2012, poz. 1242).
Do pobrania: rozporządzenie.pdf
Klasztor obronny z kościołem, zabudowaniami klasztornymi i ich reliktami oraz obwarowaniami i terenem dawnych ogrodów klasztornych w Sulejowie to jeden z najcenniejszych polskich zabytków o bardzo wysokiej randze artystycznej oraz wartościach historycznych i naukowych. Odznacza się autentycznością zabytkowej substancji i trwałością historycznego krajobrazu kulturowego. Obok Jędrzejowa, Koprzywnicy i Wąchocka, należy do grupy XII-wiecznych małopolskich opactw będących bezpośrednimi filiami francuskiego klasztoru cysterskiego w Morimond, założonych prawdopodobnie, jako bazy dla planowanych akcji misyjnych na Rusi.
Sulejów jest jedynym cysterskim opactwem warownym na terenie Polski z tak dobrze zachowanymi i silnie rozwiniętymi późnośredniowiecznymi obwarowaniami klasztornymi. Szczególną wartość artystyczną przedstawia kościół klasztorny pw. NMP i św. Tomasza Kantuaryjskiego, który obrazuje przełom epok w historii sztuki, jest bowiem doskonałym przykładem przejścia stylu późnoromańskiego, utrwalonego w detalu architektonicznym i rzeźbie w styl wczesnogotycki, przejawiający się w zastosowaniu sklepienia krzyżowo-żebrowego. Surowe i skromne wnętrze kościoła znakomicie uzupełniają nowożytne (XVII i XVIII w.) marmurowe i alabastrowe ołtarze, prospekt organowy, ambona, stalle.
W 1176 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy osadził w Sulejowie cystersów przybyłych z Morimond w Burgundii. Założenie stanęło na terasie wschodniego brzegu rzeki Pilicy, przy przeprawie przez rzekę. Książę darował zakonnikom Sulejów wraz z przyległymi miejscowościami. W 1 ćwierci XIII w. wzniesiono kościół, następnie zabudowania klasztorne. W kolejnych stuleciach powstawały murowane fortyfikacje, wymuszone zagrożeniem częstymi najazdami tatarów. Wiek XVII był okresem prosperity klasztoru. Ufundowano wówczas dla kościoła zachowane do dziś ołtarze, wybudowano pałac opata, założono ogrody w stylu włoskim. W XVIII w. przebudowano znajdujące się wzdłuż murów obronnych, od strony północnej, zabudowania i zamieniono je na zwartą kubaturę z przeznaczeniem mieszkalno-gospodarczym.
Klasztor podupadł w związku z kasatą w 1819 r. Od tego czasu rozpoczął się proces długotrwałego niszczenia obiektu. Część zabudowań znalazła się w posiadaniu nowo utworzonej parafii, a część została sprzedana osobom prywatnym. W 1891 r. proboszcz parafii rozebrał skrzydła klasztoru, pozostawiając je w formie ruiny. Ze średniowiecznego budynku klasztornego pozostał jedynie fragment wschodniego skrzydła z kapitularzem, który z inicjatywy proboszcza został odrestaurowany.
Już w poł. XIX w. zaczęto interesować się Sulejowem. W XX w. prace konserwatorskie, remontowe i adaptacyjne na terenie zespołu prowadzono kilkukrotnie. W latach 70. XX w. wykupiono z rąk prywatnych zabudowania w części północnej założenia i poddano je adaptacji na cele hotelowe. Cystersi wrócili do Sulejowa w 1986 r. Obecnie znajduje się tutaj przeorat zwykły, obsadzony przez cystersów z Wąchocka.
Bryła kościoła klasztornego zachowała się do dzisiaj w pierwotnym kształcie. Budowla jest orientowaną bazyliką trójnawową z transeptem i prostokątnym prezbiterium. Skrzyżowanie nawy z transeptem w partii dachu akcentuje barokowa sygnaturka. Nawy kościoła przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wejście główne do kościoła znajduje się w obrębie fasady zachodniej. Umieszczony tam portal ma charakterystyczny uskokowy kształt z kolumienkami o zdobionych głowicach zwieńczonymi półkolistym tympanonem. Ponad domkiem portalowym znajduje się rozeta z częściowo zachowanym maswerkiem. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt.
Klasztor przylegał do kościoła od strony południowej. Obecnie, znajduje się w postaci trwałej ruiny. Jedyna ocalała część klasztoru to budynek kapitularza z 2 ćw. XIII w. ze wspaniałym sklepieniem wewnątrz wspartym na centralnej kolumnie o rzeźbionym kapitelu.
Założenie otoczone jest pierścieniem późnogotyckich fortyfikacji, które zachowały się w postaci odcinków muru kurtynowego od 32 do 46 m długości i do 4 m wysokości, wież („opackiej”, „mauretańskiej”, „rycerskiej”, „attykowej”, „muzycznej”, „krakowskiej”) oraz budynku arsenału (zwanego „zbrojownią”). W zachodnim narożniku założenia, mur został wtopiony w zabudowę gospodarczą, a w północnej części – w zabudowania, które w latach 70. XX w. częściowo zrekonstruowano i zaadaptowano na ośrodek hotelowy.
Integralną częścią klasztoru w Sulejowie są jego walory krajobrazowe. Sylweta zabytku stanowi malowniczą dominantę w pejzażu najbliższej okolicy. Wrażenia tego nie zachwiały dziewiętnastowieczne rozbiórki większości zabudowań klasztornych oraz współczesne zmiany w otoczeniu zespołu.
http://szlakcysterski.org/
http://cystersi.sulejow.pl/
Do pobrania: rozporządzenie.pdf
Klasztor obronny z kościołem, zabudowaniami klasztornymi i ich reliktami oraz obwarowaniami i terenem dawnych ogrodów klasztornych w Sulejowie to jeden z najcenniejszych polskich zabytków o bardzo wysokiej randze artystycznej oraz wartościach historycznych i naukowych. Odznacza się autentycznością zabytkowej substancji i trwałością historycznego krajobrazu kulturowego. Obok Jędrzejowa, Koprzywnicy i Wąchocka, należy do grupy XII-wiecznych małopolskich opactw będących bezpośrednimi filiami francuskiego klasztoru cysterskiego w Morimond, założonych prawdopodobnie, jako bazy dla planowanych akcji misyjnych na Rusi.
Sulejów jest jedynym cysterskim opactwem warownym na terenie Polski z tak dobrze zachowanymi i silnie rozwiniętymi późnośredniowiecznymi obwarowaniami klasztornymi. Szczególną wartość artystyczną przedstawia kościół klasztorny pw. NMP i św. Tomasza Kantuaryjskiego, który obrazuje przełom epok w historii sztuki, jest bowiem doskonałym przykładem przejścia stylu późnoromańskiego, utrwalonego w detalu architektonicznym i rzeźbie w styl wczesnogotycki, przejawiający się w zastosowaniu sklepienia krzyżowo-żebrowego. Surowe i skromne wnętrze kościoła znakomicie uzupełniają nowożytne (XVII i XVIII w.) marmurowe i alabastrowe ołtarze, prospekt organowy, ambona, stalle.
W 1176 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy osadził w Sulejowie cystersów przybyłych z Morimond w Burgundii. Założenie stanęło na terasie wschodniego brzegu rzeki Pilicy, przy przeprawie przez rzekę. Książę darował zakonnikom Sulejów wraz z przyległymi miejscowościami. W 1 ćwierci XIII w. wzniesiono kościół, następnie zabudowania klasztorne. W kolejnych stuleciach powstawały murowane fortyfikacje, wymuszone zagrożeniem częstymi najazdami tatarów. Wiek XVII był okresem prosperity klasztoru. Ufundowano wówczas dla kościoła zachowane do dziś ołtarze, wybudowano pałac opata, założono ogrody w stylu włoskim. W XVIII w. przebudowano znajdujące się wzdłuż murów obronnych, od strony północnej, zabudowania i zamieniono je na zwartą kubaturę z przeznaczeniem mieszkalno-gospodarczym.
Klasztor podupadł w związku z kasatą w 1819 r. Od tego czasu rozpoczął się proces długotrwałego niszczenia obiektu. Część zabudowań znalazła się w posiadaniu nowo utworzonej parafii, a część została sprzedana osobom prywatnym. W 1891 r. proboszcz parafii rozebrał skrzydła klasztoru, pozostawiając je w formie ruiny. Ze średniowiecznego budynku klasztornego pozostał jedynie fragment wschodniego skrzydła z kapitularzem, który z inicjatywy proboszcza został odrestaurowany.
Już w poł. XIX w. zaczęto interesować się Sulejowem. W XX w. prace konserwatorskie, remontowe i adaptacyjne na terenie zespołu prowadzono kilkukrotnie. W latach 70. XX w. wykupiono z rąk prywatnych zabudowania w części północnej założenia i poddano je adaptacji na cele hotelowe. Cystersi wrócili do Sulejowa w 1986 r. Obecnie znajduje się tutaj przeorat zwykły, obsadzony przez cystersów z Wąchocka.
Bryła kościoła klasztornego zachowała się do dzisiaj w pierwotnym kształcie. Budowla jest orientowaną bazyliką trójnawową z transeptem i prostokątnym prezbiterium. Skrzyżowanie nawy z transeptem w partii dachu akcentuje barokowa sygnaturka. Nawy kościoła przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wejście główne do kościoła znajduje się w obrębie fasady zachodniej. Umieszczony tam portal ma charakterystyczny uskokowy kształt z kolumienkami o zdobionych głowicach zwieńczonymi półkolistym tympanonem. Ponad domkiem portalowym znajduje się rozeta z częściowo zachowanym maswerkiem. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt.
Klasztor przylegał do kościoła od strony południowej. Obecnie, znajduje się w postaci trwałej ruiny. Jedyna ocalała część klasztoru to budynek kapitularza z 2 ćw. XIII w. ze wspaniałym sklepieniem wewnątrz wspartym na centralnej kolumnie o rzeźbionym kapitelu.
Założenie otoczone jest pierścieniem późnogotyckich fortyfikacji, które zachowały się w postaci odcinków muru kurtynowego od 32 do 46 m długości i do 4 m wysokości, wież („opackiej”, „mauretańskiej”, „rycerskiej”, „attykowej”, „muzycznej”, „krakowskiej”) oraz budynku arsenału (zwanego „zbrojownią”). W zachodnim narożniku założenia, mur został wtopiony w zabudowę gospodarczą, a w północnej części – w zabudowania, które w latach 70. XX w. częściowo zrekonstruowano i zaadaptowano na ośrodek hotelowy.
Integralną częścią klasztoru w Sulejowie są jego walory krajobrazowe. Sylweta zabytku stanowi malowniczą dominantę w pejzażu najbliższej okolicy. Wrażenia tego nie zachwiały dziewiętnastowieczne rozbiórki większości zabudowań klasztornych oraz współczesne zmiany w otoczeniu zespołu.
http://szlakcysterski.org/
http://cystersi.sulejow.pl/