WYBIERZ WOJEWÓDZTWO 
2013.04.18
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
"Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem" uznane zostały za Pomnik Historii zarządzeniem Prezydenta RP z 8 września 1994 r. (Monitor Polski 1994 nr 50 poz. 423).
Do pobrania: zarządzenie.pdf
Tereny Warszawy wytypowane jako Pomnik Historii to najcenniejsze zespoły urbanistyczne i pałacowo-ogrodowe usytuowane na rozległym obszarze wzdłuż skarpy wiślanej. Składają się z lokowanego w XIV w. zespołu staromiejskiego, którego geometryczna sieć ulic i placów zabudowana jest kamienicami mieszczańskimi oraz zespołami architektury sakralnej. Otoczone murami Stare Miasto sprzężone jest od strony południowo-wschodniej z zamkiem królewskim - siedzibą władzy państwowej od czasów Zygmunta III Wazy. Zamek, Kolumna Zygmunta i katedra - nekropolia wielu zasłużonych Polaków - to główne dominanty składające się na charakterystyczną sylwetę ośrodka staromiejskiego. Od strony północnej, przez przedmieście zwane Fretą, Stare Miasto połączone jest z XV. Nowym Miastem o skromniejszym układzie przestrzennym i zabudowie, na którą oprócz kamienic składają się zespoły klasztorne oraz dominujący na skarpie gotycki kościół NM Panny.
Kolejnym założeniem w kierunku północnym za Nowym Miastem, wykorzystującym wzniesienie skarpy, jest zbudowana w 1832 r. Cytadela - symbol represji za zrywy Powstania Listopadowego i polityczne więzienie carskie - obecnie cenny zabytek sztuki fortyfikacyjnej i muzeum. Wokół stosunkowo niewielkiego ośrodka miejskiego rozwijały się przedmieścia, gdzie lokowały się liczne siedziby magnackie, dwory szlacheckie, kamienice i domy zajezdne. Rozwijały się one przy głównych traktach wiodących do miasta ulicach: Zakroczyniskiej. Długiej, Senatorskiej, Podwalu i Miodowej.
Najstarszy i najważniejszy trakt, od strony południowej dobiegający do bramy staromiejskiej, to Krakowskie Przedmieście. Ta do dziś najważniejsza i najpiękniejsza ulica miasta przedłużona o ul. Nowy Świat była świadkiem wielu wydarzeń historycznych znaczących nie tylko dla historii Warszawy, ale również dla historii Polski. Oprócz królewskich i magnackich pałaców otoczonych ogrodami i kamienic mieszczan znalazły tu siedziby uczelnie (Szkoła Rycerska - Uniwersytet Warszawski), Towarzystwo Nauk (Pałac Staszica) kościoły i klasztory (Bernardynów, Karmelitów, Wizytek, Misjonarzy) szpitale (szpital św. Ducha), zajazdy (Dziekanka) i hotele. Tu zgromadzone są też najstarsze pomniki świeckie: Mikołaja Kopernika, księcia Józefa Poniatowskiego, Adama Mickiewicza, oraz o charakterze sakralnym: figura Matki Boskiej Passawskiej z XVII w. i figura Chrystusa dźwigającego krzyż przed kościołem św. Krzyża. Listę tę uzupełniają pomniki współczesne: Bolesława Prusa i kardynała Stefana Wyszyriskiego.
Od monumentalnej bramy na Krakowskim Przedmieściu zaczynało się wielkoprzestrzenne, barokowe założenie zwane Osią Saską realizowane przez królów saskich Augusta II i III. Pozostałością tego założenia składającego się pierwotnie z rozległego, bogato zabudowanego dziedzińca, pałacu i obszernego ogrodu z licznymi pawilonami oraz zespołem koszar z ogrodem, jest uliczka wiodąca na dawny dziedziniec - obecny Plac Piłsudskiego oraz publiczny ogród z kilkunastoma kamiennymi rzeźbami. Dziedziniec pałacowy przemieniony na plac publiczny wykorzystywany był dla musztry wojska przez księcia Konstantego. W okresie międzywojennym po umieszczeniu pod arkadami pałacu saskiego Grobu Nieznanego Żołnierza plac ten służył defiladom wojskowym i uroczystościom państwowym.
Śladem drugiego saskiego założenia wielkoprzestrzennego - Drogi Kalwaryjskłej jest obecny Plac Trzech Krzyży i Aleje Ujazdowskie przedłużenie głównego traktu miejskiego do Ujazdowa i Łazienek - podwarszawskich rezydencji królewskich. Przy najpiękniejszej alei spacerowej Warszawy zlokalizowane są niewielkie pałacyki i wille w ogrodach, starannie rozplanowane parki - Ujazdowski, Botaniczny oraz Łazienkowski. Najstarszym obiektem jest zamek ujazdowski wzniesiony przez Zygmunta III, wielokrotnie przebudowywany, od 1784 r. służący wojsku. Tereny parkowe Ujazdowa z ozdobnym XVIII, kanałem pod skarpą połączone są z zespołem pałacowo-ogrodowym Łazienek Królewskich i Belwederu. Przekształcony z inicjatywy króla Stanisława Poniatowskiego romantyczny park z pałacem na wyspie i licznymi pawilonami ozdobiony rzeźbami i pomnikami króla Jana III Sobieskiego i Chopina jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej oryginalnych założeń pałacowo-parkowych w Europie. Belweder — klasycystyczny pałacyk wybudowany dla księcia Konstantego. W okresie II Rzeczypospolitej pełnił funkcję rezydencji prezydentów.
Ten ciąg rezydencji monarszych zamyka wysunięta najbardziej na południe i położona na trasie poniżej skarpy letnia posiadłość podmiejska króla Jana III Sobieskiego - Wilanów. Na to rozległe barokowe założenie pałacowo-parkowe składa się reprezentacyjny pałac poprzedzony obszernym dziedzińcem, ogród ozdobiony licznymi pawilonami, rzeźbami i fontannami. Dużą wartość reprezentują też obiekty folwarku i obszaru przedpałacowego jak karczma, kuźnia, szpital, dom doktora, zabudowania gospodarcze oraz zespół kościoła z mauzoleum Potockich, cmentarzem i plebanią. Z rozległym ogrodem wykorzystującym naturalne piękno jeziora Wilanowskiego połączony jest integralnie park romantyczny położony po drugiej stronie jeziora - Morysin. Pozostałością tego, obecnie bardzo zdewastowanego założenia są resztki parku oraz dwa pawilony: neorenesansowy domek dozorcy i pseudośredniowieczna brama.
Uzasadnienie wyjątkowej, uniwersalnej wartości
Zamek Królewski, Stare i Nowe Miasto, Krakowskie Przedmieście były widownią najdonioślejszych wydarzeń historycznych jakimi były koronacje królów, ustanowienie Konstytucji 3 Maja, manifestacje patriotyczne, walki uliczne podczas wojen i powstań narodowych. W rezydencjach królewskich i siedzibach magnatów gromadziła się elita kulturalna i polityczna Polski. Tu skupione są historyczne ośrodki życia naukowego, religijnego, oświaty i zdrowia.
Założenia przestrzenne cechuje bogactwo rozwiązali architektonicznych, sztuki ogrodowej, rzeźby i rzemiosła artystycznego stosowanego w architekturze, rzeźbie i pomnikach. Dają świadectwo wysokiego poziomu artystycznego działających w stolicy na przestrzeni wieków urbanistów, architektów, artystów i rzemieślników.
Zespoły Starego i Nowego Miasta, Zamek królewski, zabudowa Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu jak też pałace w Ujazdowie, Łazienkach i Wilanowie w wyniku działań II wojny światowej zamienione zostały w stosy ruin. Dzięki ofiarności i zaangażowaniu polskiego społeczeństwa najcenniejsze dla Warszawy zespoły i obiekty zostały odbudowane.
http://www.um.warszawa.pl/o-warszawie/kompendium-wiedzy/zabytki-warszawskie
http://zabytki.um.warszawa.pl/
http://www.wilanow-palac.art.pl/
Do pobrania: zarządzenie.pdf
Tereny Warszawy wytypowane jako Pomnik Historii to najcenniejsze zespoły urbanistyczne i pałacowo-ogrodowe usytuowane na rozległym obszarze wzdłuż skarpy wiślanej. Składają się z lokowanego w XIV w. zespołu staromiejskiego, którego geometryczna sieć ulic i placów zabudowana jest kamienicami mieszczańskimi oraz zespołami architektury sakralnej. Otoczone murami Stare Miasto sprzężone jest od strony południowo-wschodniej z zamkiem królewskim - siedzibą władzy państwowej od czasów Zygmunta III Wazy. Zamek, Kolumna Zygmunta i katedra - nekropolia wielu zasłużonych Polaków - to główne dominanty składające się na charakterystyczną sylwetę ośrodka staromiejskiego. Od strony północnej, przez przedmieście zwane Fretą, Stare Miasto połączone jest z XV. Nowym Miastem o skromniejszym układzie przestrzennym i zabudowie, na którą oprócz kamienic składają się zespoły klasztorne oraz dominujący na skarpie gotycki kościół NM Panny.
Kolejnym założeniem w kierunku północnym za Nowym Miastem, wykorzystującym wzniesienie skarpy, jest zbudowana w 1832 r. Cytadela - symbol represji za zrywy Powstania Listopadowego i polityczne więzienie carskie - obecnie cenny zabytek sztuki fortyfikacyjnej i muzeum. Wokół stosunkowo niewielkiego ośrodka miejskiego rozwijały się przedmieścia, gdzie lokowały się liczne siedziby magnackie, dwory szlacheckie, kamienice i domy zajezdne. Rozwijały się one przy głównych traktach wiodących do miasta ulicach: Zakroczyniskiej. Długiej, Senatorskiej, Podwalu i Miodowej.
Najstarszy i najważniejszy trakt, od strony południowej dobiegający do bramy staromiejskiej, to Krakowskie Przedmieście. Ta do dziś najważniejsza i najpiękniejsza ulica miasta przedłużona o ul. Nowy Świat była świadkiem wielu wydarzeń historycznych znaczących nie tylko dla historii Warszawy, ale również dla historii Polski. Oprócz królewskich i magnackich pałaców otoczonych ogrodami i kamienic mieszczan znalazły tu siedziby uczelnie (Szkoła Rycerska - Uniwersytet Warszawski), Towarzystwo Nauk (Pałac Staszica) kościoły i klasztory (Bernardynów, Karmelitów, Wizytek, Misjonarzy) szpitale (szpital św. Ducha), zajazdy (Dziekanka) i hotele. Tu zgromadzone są też najstarsze pomniki świeckie: Mikołaja Kopernika, księcia Józefa Poniatowskiego, Adama Mickiewicza, oraz o charakterze sakralnym: figura Matki Boskiej Passawskiej z XVII w. i figura Chrystusa dźwigającego krzyż przed kościołem św. Krzyża. Listę tę uzupełniają pomniki współczesne: Bolesława Prusa i kardynała Stefana Wyszyriskiego.
Od monumentalnej bramy na Krakowskim Przedmieściu zaczynało się wielkoprzestrzenne, barokowe założenie zwane Osią Saską realizowane przez królów saskich Augusta II i III. Pozostałością tego założenia składającego się pierwotnie z rozległego, bogato zabudowanego dziedzińca, pałacu i obszernego ogrodu z licznymi pawilonami oraz zespołem koszar z ogrodem, jest uliczka wiodąca na dawny dziedziniec - obecny Plac Piłsudskiego oraz publiczny ogród z kilkunastoma kamiennymi rzeźbami. Dziedziniec pałacowy przemieniony na plac publiczny wykorzystywany był dla musztry wojska przez księcia Konstantego. W okresie międzywojennym po umieszczeniu pod arkadami pałacu saskiego Grobu Nieznanego Żołnierza plac ten służył defiladom wojskowym i uroczystościom państwowym.
Śladem drugiego saskiego założenia wielkoprzestrzennego - Drogi Kalwaryjskłej jest obecny Plac Trzech Krzyży i Aleje Ujazdowskie przedłużenie głównego traktu miejskiego do Ujazdowa i Łazienek - podwarszawskich rezydencji królewskich. Przy najpiękniejszej alei spacerowej Warszawy zlokalizowane są niewielkie pałacyki i wille w ogrodach, starannie rozplanowane parki - Ujazdowski, Botaniczny oraz Łazienkowski. Najstarszym obiektem jest zamek ujazdowski wzniesiony przez Zygmunta III, wielokrotnie przebudowywany, od 1784 r. służący wojsku. Tereny parkowe Ujazdowa z ozdobnym XVIII, kanałem pod skarpą połączone są z zespołem pałacowo-ogrodowym Łazienek Królewskich i Belwederu. Przekształcony z inicjatywy króla Stanisława Poniatowskiego romantyczny park z pałacem na wyspie i licznymi pawilonami ozdobiony rzeźbami i pomnikami króla Jana III Sobieskiego i Chopina jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej oryginalnych założeń pałacowo-parkowych w Europie. Belweder — klasycystyczny pałacyk wybudowany dla księcia Konstantego. W okresie II Rzeczypospolitej pełnił funkcję rezydencji prezydentów.
Ten ciąg rezydencji monarszych zamyka wysunięta najbardziej na południe i położona na trasie poniżej skarpy letnia posiadłość podmiejska króla Jana III Sobieskiego - Wilanów. Na to rozległe barokowe założenie pałacowo-parkowe składa się reprezentacyjny pałac poprzedzony obszernym dziedzińcem, ogród ozdobiony licznymi pawilonami, rzeźbami i fontannami. Dużą wartość reprezentują też obiekty folwarku i obszaru przedpałacowego jak karczma, kuźnia, szpital, dom doktora, zabudowania gospodarcze oraz zespół kościoła z mauzoleum Potockich, cmentarzem i plebanią. Z rozległym ogrodem wykorzystującym naturalne piękno jeziora Wilanowskiego połączony jest integralnie park romantyczny położony po drugiej stronie jeziora - Morysin. Pozostałością tego, obecnie bardzo zdewastowanego założenia są resztki parku oraz dwa pawilony: neorenesansowy domek dozorcy i pseudośredniowieczna brama.
Uzasadnienie wyjątkowej, uniwersalnej wartości
Zamek Królewski, Stare i Nowe Miasto, Krakowskie Przedmieście były widownią najdonioślejszych wydarzeń historycznych jakimi były koronacje królów, ustanowienie Konstytucji 3 Maja, manifestacje patriotyczne, walki uliczne podczas wojen i powstań narodowych. W rezydencjach królewskich i siedzibach magnatów gromadziła się elita kulturalna i polityczna Polski. Tu skupione są historyczne ośrodki życia naukowego, religijnego, oświaty i zdrowia.
Założenia przestrzenne cechuje bogactwo rozwiązali architektonicznych, sztuki ogrodowej, rzeźby i rzemiosła artystycznego stosowanego w architekturze, rzeźbie i pomnikach. Dają świadectwo wysokiego poziomu artystycznego działających w stolicy na przestrzeni wieków urbanistów, architektów, artystów i rzemieślników.
Zespoły Starego i Nowego Miasta, Zamek królewski, zabudowa Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu jak też pałace w Ujazdowie, Łazienkach i Wilanowie w wyniku działań II wojny światowej zamienione zostały w stosy ruin. Dzięki ofiarności i zaangażowaniu polskiego społeczeństwa najcenniejsze dla Warszawy zespoły i obiekty zostały odbudowane.
http://www.um.warszawa.pl/o-warszawie/kompendium-wiedzy/zabytki-warszawskie
http://zabytki.um.warszawa.pl/
http://www.wilanow-palac.art.pl/
Więcej informacji:
Historyczne centrum Warszawy na Liście Swiatowego Dziedzictwa UNESCO
Historyczne centrum Warszawy na Liście Swiatowego Dziedzictwa UNESCO