WYBIERZ WOJEWÓDZTWO 
2013.04.18
Wrocław – zespół historycznego centrum
"Wrocław – zespół historycznego centrum" uznano za Pomnik Historii zarządzeniem Prezydenta RP z 8 września 1994 r. (Monitor Polski 1994, nr 50, poz. 425). Granica zespołu zabytkowego obejmuje historyczne centrum miasta: Stare i Nowe Miasto oraz wyspy odrzańskie i przebiega Mostem Uniwersyteckim, ulicami: Drobnera, przez pl. Bema, Sienkiewicza, Wyszyńskiego, Mostem Pokoju, Al. Słowackiego, Krasińskiego, Traugutta, Podwalem, południowym brzegiem Dolnej Odry do Mostu Uniwersyteckiego.
Do pobrania: zarządzenie.pdf
Historia. Pisana historia Wrocławia rozpoczyna się w 1000 roku, w którym Bolesław Chrobry założył tu biskupstwo. Wcześniejsza osada obronna, usytuowana na wyspie odrzańskiej w miejscu obecnego Ostrowa Tumskiego, datowana na poł. IX w., związana była z plemieniem Ślężan. Po śmierci Bolesława Chrobrego Wrocław stał się faktyczną stolicą Śląska. Pierwsze budowle Wrocławia, znane jedynie z wykopalisk, to drewniane domy, wznoszone na terenie chronionym przez obwarowania drewniano-ziemne, dzielące osadę Na Ostrowie Tumskim na gród, podgrodzie i dodane później osiedle katedralne. Na nim to miała się znajdować pierwsza murowana katedra. Obok katedry, na Wyspie Pisakowej, mieściło się wzmiankowane w 1149 r. opactwo benedyktynów p.w. św. Marcina z późniejszą książęcą kaplicą grodową. Wybór Wrocławia na siedzibę księstwa został dokonany przez Henryka Brodatego w 1201 r. Jednocześnie w siłę rosła kuria biskupia na Ostrowie Tumskim, która z czasem doprowadziła do powstania wokół katedry rozległej kościelnej jurydyki. Henryk Brodaty założył plac targowy (ob. Nowy Targ), który był prawdopodobnie pierwszym elementem lokacji miasta na prawie magdeburskim. W 1224 r. sprowadzony został z Krakowa do Wrocławia zakon dominikanów i osadzony przy kościele św. Wojciecha. W 1226 r. ufundowano kościół p.w. św. Marii Magdaleny, pierwsza świątynię mieszczan.
W 1241 r. Wrocław najechali i spustoszyli Tatarzy, kierując proces urbanizacji na nowe tory. Wyznaczony został rynek oraz układ ulic, w większości zachowany do dziś. Z pierwotnego założenia został jedynie Nowy Targ oraz nieregularności w przebiegu kilku ulic przy kościołach św. Wojciecha i św. Wincentego. W poł. XIII w. zaczęły powstawać mury miejskie. W 1261 r. Henryk III nadał ponownie Wrocławiowi prawa miejskie. W 1387 r. powstały pierwsze wodociągi miejskie. Na pocz. XV w. ukończono drugi pierścień murów miejskich wraz z 50. basztami i wieżami. W 1. poł. XV w. powstały nowe bramy i przedbramia, a w 1479 r. przy Bramie Mikołajskiej została urządzona pierwsza basteja. Kolejna przebudowa systemu obronnego miasta nastąpiła w 1526 r. W okresie wojny trzydziestoletniej, w 1634 r., powstał projekt nowoczesnego systemu fortyfikacji bastionowych, który rozbudowano w XVIII w. za Fryderyka Wielkiego. Krępujące rozwój miasta fortyfikacje zaczęto likwidować od 1807 r., gdy miasto otrzymało poforteczne grunty. Umożliwiło to połączenie centrum i przedmieść i założenie promenad na miejscu splantowanych umocnień, które do dziś wyznaczają granice Starego Miasta. Po otwarciu w 1841 r. połączenia kolejowego nastąpił gwałtowny rozwój Wrocławia. Do miasta przyłączane były kolejne tereny. Trwające 7 miesięcy oblężenie miasta w 1945 r., zakończone 7 maja kapitulacją Festung Breslau, spowodowało ogromne zniszczenia historycznego centrum. Rozpoczęta po wojnie odbudowa przywróciła układ zabudowy rynku, placu Solnego oraz – w mniejszym stopniu – poszczególnych ulic Starego Miatsa. Odbudowano natomiast wszystkie świątynie i większość monumentalnych budowli.
Zabytki historyczne
Katedra św. Jana Chrzciciela. Obecna gotycka świątynia kryje relikty: kościoła wzniesionego przed 1000 r., pierwszej katedry fund. Bolesława Chrobrego i kolejnej, romańskiej budowli z 2. poł. XII w. Budowę gotyckiej katedry rozpoczęto ok. 1244 r., prezbiterium z obejściem i wieżami wzn. Do 1272 r, a bazylikowy korpus z dwuwiekową fasadą do poł. XIV w., by następnie dobudować na osi prezbiterium kaplicę Mariacką. Odbudowę ogromnych zniszczeń powojennych ukończono w 1991 r. założeniem nowych hełmów na wieżach. Od wsch. do prezbiterium przylegają barokowe kaplice. Starsza – kaplica św. Elżbiety, wzniesiona w l. 1680-1682, wg projektu Giacoma Scianziego, z rzeźbiarskim wyposażeniem Ercole Ferrata i Domenico Guidi; późniejsza – kaplica Bożego Ciała, zwana Elektorską, fund. Kard. Franciszka Ludwika von Pfalz-Neuburg, wzniesiona wg projektu Johanna bernarda Fischera von erlach, z rzeźbami Aarona i Mojżesza Maxymiliana Brokoffa.
Kościół kolegiacki p.w.Św. Krzyża. Ufundowany w 1288 r. przez ks. Henryka IV Probusa. Jego budowla trwała do ok. 1400 r., w którym powstała kruchta płd. Jest to budowla dwupoziomowa, o halowym, trójnawowym korpusie – pięcioprzęsłowym w kondygnacji dolnej, dwuprzęsłowym w górnej – ma trójprzęsłowe , poligonalnie zamknięte prezbiterium oraz transept.
Pomnik św. Jana Nepomucena, przed kolegiatą. Odkuty przez Johanna Georga Urbańsky’ego i Johanna Albrechta Siegwitza w l. 1730-1732.
Kościół augustianów p.w. NMP na Piasku. Budowę, na miejscu romańskiej świątyni, rozpoczęto ok. poł. XIV w, konsekrowano w 1369 r.,a sklepienie rozpięto w 1395 r. Nad wejściem do zakrystii znajduje się tympanon fundacyjny z romańskiej świątyni, z czasu po 1153 r., z przedstawieniem Tronującej Marii z Dzieciątkiem w asyście fundatorów – Marii Włostowicowej i jej syna Świętosława. Od południa do kościoła przylega barokowy gmach klasztorny – ob. Oddz. Starych druków BUWr.
Na obszarze miasta lokacyjnego znajdują się następujące zabytki: kościół p.w. św. Elżbiety, kościół p.w. św. Marii Magdaleny, klasztor i kościół p.w. św. Wojciecha, klasztor franciszkanów z kościołem p.w. św. Wincentego, kościół p.w. ś1). Wacława, Stanisława i św. Doroty, parafialny kościół p.w. św. Barbary (ob. Katedra Polskiego Autokefalicznego kościoła Prawosławnego p.w. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy), kościół p.w. św. Bernarda ze Sieny i klasztor bernardynów (ob. Muzeum Architektury), uniwersytet Wrocławski z Aulą leopoldyna, kościół p.w. Najświętszego Imienia Jezus, kościół Imienia Opatrzności Bożej (d. ewangelicki-reformowany kościół dworski, ob. Ewangelicko-augsburski), Synagoga pod Białym Bocianem, Pałac królewski (ob. Muzeum Historyczne Miasta Wrocławia), Ratusz i Nowy Ratusz. Budowle związane z bankowością i finansami: Stara Giełda, Nowa Giełda, Resursa Związku Kupców Chrześcijańskich , Kramy mięsne przy Starych Jatkach.
Do pobrania: zarządzenie.pdf
Historia. Pisana historia Wrocławia rozpoczyna się w 1000 roku, w którym Bolesław Chrobry założył tu biskupstwo. Wcześniejsza osada obronna, usytuowana na wyspie odrzańskiej w miejscu obecnego Ostrowa Tumskiego, datowana na poł. IX w., związana była z plemieniem Ślężan. Po śmierci Bolesława Chrobrego Wrocław stał się faktyczną stolicą Śląska. Pierwsze budowle Wrocławia, znane jedynie z wykopalisk, to drewniane domy, wznoszone na terenie chronionym przez obwarowania drewniano-ziemne, dzielące osadę Na Ostrowie Tumskim na gród, podgrodzie i dodane później osiedle katedralne. Na nim to miała się znajdować pierwsza murowana katedra. Obok katedry, na Wyspie Pisakowej, mieściło się wzmiankowane w 1149 r. opactwo benedyktynów p.w. św. Marcina z późniejszą książęcą kaplicą grodową. Wybór Wrocławia na siedzibę księstwa został dokonany przez Henryka Brodatego w 1201 r. Jednocześnie w siłę rosła kuria biskupia na Ostrowie Tumskim, która z czasem doprowadziła do powstania wokół katedry rozległej kościelnej jurydyki. Henryk Brodaty założył plac targowy (ob. Nowy Targ), który był prawdopodobnie pierwszym elementem lokacji miasta na prawie magdeburskim. W 1224 r. sprowadzony został z Krakowa do Wrocławia zakon dominikanów i osadzony przy kościele św. Wojciecha. W 1226 r. ufundowano kościół p.w. św. Marii Magdaleny, pierwsza świątynię mieszczan.
W 1241 r. Wrocław najechali i spustoszyli Tatarzy, kierując proces urbanizacji na nowe tory. Wyznaczony został rynek oraz układ ulic, w większości zachowany do dziś. Z pierwotnego założenia został jedynie Nowy Targ oraz nieregularności w przebiegu kilku ulic przy kościołach św. Wojciecha i św. Wincentego. W poł. XIII w. zaczęły powstawać mury miejskie. W 1261 r. Henryk III nadał ponownie Wrocławiowi prawa miejskie. W 1387 r. powstały pierwsze wodociągi miejskie. Na pocz. XV w. ukończono drugi pierścień murów miejskich wraz z 50. basztami i wieżami. W 1. poł. XV w. powstały nowe bramy i przedbramia, a w 1479 r. przy Bramie Mikołajskiej została urządzona pierwsza basteja. Kolejna przebudowa systemu obronnego miasta nastąpiła w 1526 r. W okresie wojny trzydziestoletniej, w 1634 r., powstał projekt nowoczesnego systemu fortyfikacji bastionowych, który rozbudowano w XVIII w. za Fryderyka Wielkiego. Krępujące rozwój miasta fortyfikacje zaczęto likwidować od 1807 r., gdy miasto otrzymało poforteczne grunty. Umożliwiło to połączenie centrum i przedmieść i założenie promenad na miejscu splantowanych umocnień, które do dziś wyznaczają granice Starego Miasta. Po otwarciu w 1841 r. połączenia kolejowego nastąpił gwałtowny rozwój Wrocławia. Do miasta przyłączane były kolejne tereny. Trwające 7 miesięcy oblężenie miasta w 1945 r., zakończone 7 maja kapitulacją Festung Breslau, spowodowało ogromne zniszczenia historycznego centrum. Rozpoczęta po wojnie odbudowa przywróciła układ zabudowy rynku, placu Solnego oraz – w mniejszym stopniu – poszczególnych ulic Starego Miatsa. Odbudowano natomiast wszystkie świątynie i większość monumentalnych budowli.
Zabytki historyczne
Katedra św. Jana Chrzciciela. Obecna gotycka świątynia kryje relikty: kościoła wzniesionego przed 1000 r., pierwszej katedry fund. Bolesława Chrobrego i kolejnej, romańskiej budowli z 2. poł. XII w. Budowę gotyckiej katedry rozpoczęto ok. 1244 r., prezbiterium z obejściem i wieżami wzn. Do 1272 r, a bazylikowy korpus z dwuwiekową fasadą do poł. XIV w., by następnie dobudować na osi prezbiterium kaplicę Mariacką. Odbudowę ogromnych zniszczeń powojennych ukończono w 1991 r. założeniem nowych hełmów na wieżach. Od wsch. do prezbiterium przylegają barokowe kaplice. Starsza – kaplica św. Elżbiety, wzniesiona w l. 1680-1682, wg projektu Giacoma Scianziego, z rzeźbiarskim wyposażeniem Ercole Ferrata i Domenico Guidi; późniejsza – kaplica Bożego Ciała, zwana Elektorską, fund. Kard. Franciszka Ludwika von Pfalz-Neuburg, wzniesiona wg projektu Johanna bernarda Fischera von erlach, z rzeźbami Aarona i Mojżesza Maxymiliana Brokoffa.
Kościół kolegiacki p.w.Św. Krzyża. Ufundowany w 1288 r. przez ks. Henryka IV Probusa. Jego budowla trwała do ok. 1400 r., w którym powstała kruchta płd. Jest to budowla dwupoziomowa, o halowym, trójnawowym korpusie – pięcioprzęsłowym w kondygnacji dolnej, dwuprzęsłowym w górnej – ma trójprzęsłowe , poligonalnie zamknięte prezbiterium oraz transept.
Pomnik św. Jana Nepomucena, przed kolegiatą. Odkuty przez Johanna Georga Urbańsky’ego i Johanna Albrechta Siegwitza w l. 1730-1732.
Kościół augustianów p.w. NMP na Piasku. Budowę, na miejscu romańskiej świątyni, rozpoczęto ok. poł. XIV w, konsekrowano w 1369 r.,a sklepienie rozpięto w 1395 r. Nad wejściem do zakrystii znajduje się tympanon fundacyjny z romańskiej świątyni, z czasu po 1153 r., z przedstawieniem Tronującej Marii z Dzieciątkiem w asyście fundatorów – Marii Włostowicowej i jej syna Świętosława. Od południa do kościoła przylega barokowy gmach klasztorny – ob. Oddz. Starych druków BUWr.
Na obszarze miasta lokacyjnego znajdują się następujące zabytki: kościół p.w. św. Elżbiety, kościół p.w. św. Marii Magdaleny, klasztor i kościół p.w. św. Wojciecha, klasztor franciszkanów z kościołem p.w. św. Wincentego, kościół p.w. ś1). Wacława, Stanisława i św. Doroty, parafialny kościół p.w. św. Barbary (ob. Katedra Polskiego Autokefalicznego kościoła Prawosławnego p.w. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy), kościół p.w. św. Bernarda ze Sieny i klasztor bernardynów (ob. Muzeum Architektury), uniwersytet Wrocławski z Aulą leopoldyna, kościół p.w. Najświętszego Imienia Jezus, kościół Imienia Opatrzności Bożej (d. ewangelicki-reformowany kościół dworski, ob. Ewangelicko-augsburski), Synagoga pod Białym Bocianem, Pałac królewski (ob. Muzeum Historyczne Miasta Wrocławia), Ratusz i Nowy Ratusz. Budowle związane z bankowością i finansami: Stara Giełda, Nowa Giełda, Resursa Związku Kupców Chrześcijańskich , Kramy mięsne przy Starych Jatkach.