Wielkopolska jest najstarszą z historycznych dzielnic Polski, kolebką jej państwowości. Mieszko I, przyjmując w 966 r. chrzest, wprowadził państwo Piastów w krąg kulturowy Europy łacińskiej. Świadectwem tamtych czasów są romańskie świątynie i rezydencje książęce na Ostrowie Tumskim w Poznaniu (w 2009 r. odkryto tu najstarszą kaplicę chrześcijańską w Polsce), Ostrowie Lednickim, Gieczu i Kaliszu, choć do dziś nie znaleziono palatium w Gnieźnie. Władca z dworem poruszał się między tymi ośrodkami, które w czasie jego pobytu pełniły funkcje stolicy. Około 1040 r. stolicę przeniesiono do Krakowa. Jednak to w podziemiach katedry poznańskiej spoczęli pierwsi władcy, a w katedrze gnieźnieńskiej odbywały się pierwsze koronacje i znajduje się grób św. Wojciecha, którego dzieje opowiadają wspaniałe brązowe drzwi ufundowane w XII w.
W imieniu króla Wielkopolską zarządza starosta generalny rezydujący na poznańskim zamku, który Przemysł II zbudował na wzgórzu w pobliżu lokowanego w 1253 r. miasta. W XIII-XV w. lokowano tu na prawie magdeburskim setki wsi i ponad 140 miast, z rynkami po środku, w pobliżu których budowano kościoły parafialne. Już w XIV w. w Poznaniu stawiano murowane kamienice, a symbolem władzy komunalnej był ratusz. W ośrodkach powiatów budowano zamki królewskie, a w ośrodkach dóbr ziemskich siedziby biskupie i rycerskie. Zakony kaznodziejskie osiedlały się w miastach, poza nimi zakładali klasztory cystersi. Kościoły zdobiły gotyckie ołtarze, w tym wspaniałe dzieła Mistrza z Gościszowic i tryptyk z Kobylina; z Norymbergii i Niderlandów pochodzą brązowe epitafia.
Renesans zostawił niewiele śladów. Zniszczeniu uległy rezydencje i ogrody, zostało parę kaplic grobowych, kilkadziesiąt nagrobków, w katedrze gnieźnieńskiej epitafia z węgierskiego czerwonego marmuru. Przetrwały wyposażenia świątyń, w tym obrazy szkoły wielkopolskiej. W Poznaniu zachwyca rozbudowa gotyckiego ratusza (J. B. Quadro), i rezydencja Górków, z arkadowym dziedzińcem i rzeźbionym portalem - pierwszy w Polsce miejski pałac.
W XVI–XVII w. przybywają protestanci uciekający ze Śląska, Moraw, Czech i państw niemieckich przed religijnymi prześladowaniami. Dla nich tolerancyjna szlachta zakłada nowe miasta lub przy starych lokuje drugie, a nawet trzecie. Wielkopolska przeżywa rozkwit gospodarczy. Aż w 157 miastach działają warsztaty tkaczy i sukienników, których wyroby eksportowane są nawet do Chin. Z uzyskanych pieniędzy szlachta wznosi nowe barokowe pałace i alkierzowe dwory, zakłada ogrody, funduje kościoły i klasztory oraz ich wyposażenie. Mieszczanie budują kamienice i domy o barokowych szczytach, murowane i drewniane ratusze. Z licznych drewnianych i szachulcowych świątyń różnych wyznań do dziś przetrwało ponad 230, drewniany ratusz tylko jeden, pozostałe są murowane.
2. poł. XVIII w. zaowocowała licznymi klasycystycznymi rezydencjami i parkami. Pałac w Siernikach stał się wzorem dla wielu polskich siedzib. Ich wnętrza zdobiły znakomite polichromie, sztukaterie i wyposażenie. W 1793 r. Wielkopolska znalazła się pod zaborem pruskim. Prusacy urbaniści i architekci unowocześniają zniszczone miasta, projektują typowe budynki. Szczytowe domy zastępują domy kalenicowe, likwidowane są cmentarze przy kościołach.
W 1815 r., gdy Traktat Wiedeński podzielił Wielkopolskę na dwie nierówne części, cześć zachodnia znalazła się w państwie pruskim, wschodnia pod panowaniem rosyjskim. Kalisz otrzymuje klasycystyczną zabudowę (S. Szpilowski, Fr. Reinstein). Zamieniony w twierdzę Poznań otacza podwójny pierścień fortyfikacji. Polscy i niemieccy ziemianie wznoszą nowe siedziby lub przebudowują stare – powstało ich w różnych stylach ponad 400. Towarzyszą im parki krajobrazowe, aleje i folwarki. Na przełomie XIX/XX w. budowano w zaborze rosyjskim neogotyckie świątynie utożsamiane ze stylem polskim. W zaborze pruskim za taki styl uważany był klasycyzm. Polacy zakładają Kółka Rolnicze, Banki Spółdzielcze, towarzystwa kulturalne. Niemcy budują w 1905-10 w Poznaniu dzielnicę rezydencjonalną z zamkiem cesarskim i budynkami użyteczności publicznej, utrzymanymi w różnych stylach. W miastach pojawia się secesja. Zniszczony przez Niemców w 1914 r. Kalisz stanie się poligonem doświadczalnym polskiej szkoły konserwatorskiej. Do odzyskania niepodległości przyczyniło się zwycięskie powstanie wielkopolskie (1918-19). Integracji trzech zaborów sprzyja w 1929 r. Powszechna Wystawa Krajowa ukazująca w Poznaniu osiągnięcia odrodzonego państwa. Upowszechnia się architektura modernistyczna. Pojawiają się pierwsze wpisy do rejestru zabytków. Po 1945 r. następuje odbudowa Starego Miasta w Poznaniu, liczne świątynie, pałace i dwory są poddawane pracom konserwatorskim. Dzięki funduszom unijnym w ostatnich latach odnowiono m.in. poznańską i gnieźnieńską katedrę, farę, kolegium Lubrańskiego i kościół franciszkanów w Poznaniu. Tworzone są szlaki kulturowe, wychodzą opracowania ukazujące bogactwo zabytków reprezentujących wszystkie epoki. W rejestrze zabytków jest już ponad 6,5 tys. obiektów.
WYBIERZ WOJEWÓDZTWO 
